Nghiên cứu Độ sâu InfoFi: Thí nghiệm tài chính chú ý trong thời đại AI

Giới thiệu: Từ sự khan hiếm thông tin đến sự khan hiếm chú ý, InfoFi ra đời.

Cuộc cách mạng thông tin của thế kỷ 20 đã mang lại sự gia tăng kiến thức bùng nổ cho xã hội loài người, nhưng cũng đã gây ra một nghịch lý: khi việc tiếp cận thông tin gần như không tốn kém, thứ thực sự khan hiếm lại không phải là thông tin bản thân, mà là tài nguyên nhận thức mà chúng ta sử dụng để xử lý thông tin - sự chú ý. Như nhà kinh tế học đoạt giải Nobel Herbert Simon đã lần đầu tiên đưa ra khái niệm "kinh tế chú ý" vào năm 1971, "quá tải thông tin dẫn đến sự thiếu hụt chú ý", và xã hội hiện đại đang chìm đắm trong điều đó. Đối mặt với vô vàn nội dung được truyền tải từ các mạng xã hội và nền tảng video ngắn, ranh giới nhận thức của con người đang bị áp lực liên tục, việc lọc, đánh giá, và định giá trở nên ngày càng khó khăn.

Sự khan hiếm của sự chú ý này đã tiến hóa thành một cuộc chiến giành nguồn lực trong thời đại số. Trong mô hình Web2 truyền thống, các nền tảng kiểm soát chặt chẽ lối vào lưu lượng thông qua các thuật toán phân phối, và những người thực sự tạo ra nguồn lực chú ý - cho dù là người dùng, người sáng tạo nội dung hay những người truyền bá trong cộng đồng - thường chỉ là "nhiên liệu miễn phí" trong logic kiếm tiền của nền tảng. Các nền tảng hàng đầu và các bên tài chính thu hoạch theo từng tầng trong chuỗi hiện thực hóa sự chú ý, trong khi những cá nhân bình thường thực sự thúc đẩy việc sản xuất và khuếch tán thông tin lại khó có thể tham gia vào việc chia sẻ giá trị. Sự phân tách mang tính cấu trúc này đang trở thành mâu thuẫn cốt lõi trong tiến trình tiến hóa của nền văn minh số.

Sự trỗi dậy của tài chính thông tin (InfoFi) diễn ra trong bối cảnh này. Nó không phải là một khái niệm mới phát sinh ngẫu nhiên, mà là một sự chuyển đổi của nền tảng với công nghệ blockchain, khuyến khích bằng mã thông báo và khả năng AI, với mục tiêu "tái cấu trúc giá trị sự chú ý". InfoFi cố gắng chuyển đổi các hành vi nhận thức phi cấu trúc của người dùng như quan điểm, thông tin, danh tiếng, tương tác xã hội, phát hiện xu hướng thành các hình thức tài sản có thể định lượng, có thể giao dịch, và thông qua cơ chế khuyến khích phân tán, cho phép mỗi người tham gia vào việc tạo ra, truyền bá, và đánh giá thông tin trong hệ sinh thái thông tin có thể chia sẻ giá trị do đó tạo ra. Đây không chỉ là sự đổi mới công nghệ, mà còn là một nỗ lực tái phân phối quyền lực về "ai sở hữu sự chú ý, ai dẫn dắt thông tin."

Trong hệ thống tường thuật của Web3, InfoFi là cầu nối quan trọng giữa mạng xã hội, sáng tạo nội dung, trò chơi thị trường và trí tuệ nhân tạo. Nó kế thừa thiết kế cơ chế tài chính của DeFi, sự thúc đẩy xã hội của SocialFi và cấu trúc khuyến khích của GameFi, đồng thời đưa vào khả năng của AI trong phân tích ngữ nghĩa, nhận diện tín hiệu và dự đoán xu hướng, xây dựng một cấu trúc thị trường mới xoay quanh "tài chính hóa tài nguyên nhận thức". Cốt lõi của nó không chỉ đơn giản là phân phối nội dung hoặc khen thưởng bằng lượt thích, mà là một bộ logic phát hiện và phân phối lại giá trị xoay quanh "thông tin → niềm tin → đầu tư → lợi tức".

Từ xã hội nông nghiệp với "đất" là yếu tố khan hiếm, đến thời đại công nghiệp với "vốn" là động lực tăng trưởng, và giờ đây, trong nền văn minh số, "sự chú ý" trở thành tư liệu sản xuất cốt lõi, trọng tâm tài nguyên của xã hội loài người đang diễn ra sự chuyển dịch sâu sắc. InfoFi chính là biểu hiện cụ thể của sự chuyển đổi mô hình vĩ mô này trong thế giới blockchain. Nó không chỉ là một làn sóng mới trên thị trường tiền mã hóa, mà còn có thể là điểm khởi đầu cho việc tái cấu trúc sâu sắc các cấu trúc quản trị thế giới số, logic sở hữu trí tuệ và cơ chế định giá tài chính.

Nhưng bất kỳ lần chuyển đổi mô hình nào cũng không phải là tuyến tính, nó nhất định đi kèm với bong bóng, sự thổi phồng, hiểu lầm và dao động. InfoFi có thể trở thành một cuộc cách mạng chú ý thực sự tập trung vào người dùng hay không, phụ thuộc vào việc nó có thể tìm ra điểm cân bằng động giữa thiết kế cơ chế khuyến khích, logic thu giá trị và nhu cầu thực sự hay không. Nếu không, nó sẽ chỉ là một lần nữa trượt từ "narrative bao trùm" sang "thu hoạch tập trung".

Cấu trúc sinh thái của InfoFi: Một thị trường giao thoa ba yếu tố "Thông tin × Tài chính × AI"

Bản chất của InfoFi là xây dựng một hệ thống thị trường phức hợp vừa bao hàm logic tài chính, tính toán ngữ nghĩa và cơ chế trò chơi trong bối cảnh mạng hiện đại nơi thông tin tràn ngập và giá trị khó nắm bắt. Kiến trúc sinh thái của nó không phải là một "nền tảng nội dung" hay "giao thức tài chính" đơn chiều, mà là giao điểm của cơ chế phát hiện giá trị thông tin, hệ thống khuyến khích hành vi và động cơ phân phối thông minh - tạo thành một hệ sinh thái toàn diện kết hợp giao dịch thông tin, khuyến khích sự chú ý, xếp hạng danh tiếng và dự đoán thông minh.

Xét về logic cơ bản, InfoFi là một nỗ lực "tài chính hóa" thông tin, tức là biến những nội dung, quan điểm, dự đoán xu hướng, tương tác xã hội và các hoạt động nhận thức khác vốn không thể định giá thành những "tài sản chuẩn" có thể đo lường và giao dịch, trao cho chúng giá trị thị trường. Sự can thiệp của tài chính khiến thông tin không còn là những "mảnh nội dung" rời rạc, cô lập trong quá trình sản xuất, lưu thông và tiêu thụ, mà trở thành "sản phẩm nhận thức" có thuộc tính cạnh tranh và khả năng tích lũy giá trị. Điều này có nghĩa là, một bình luận, một dự đoán, một phân tích xu hướng, có thể vừa là biểu hiện của nhận thức cá nhân, vừa có thể trở thành một tài sản đầu cơ mang rủi ro và quyền lợi thu nhập tương lai. Sự bùng nổ của một số thị trường dự đoán chính là ví dụ cho logic này được áp dụng trong lĩnh vực dư luận công cộng và kỳ vọng thị trường.

Tuy nhiên, chỉ dựa vào cơ chế tài chính là không đủ để giải quyết tình trạng tràn ngập tiếng ồn và nghịch lý "tiền xấu đuổi tiền tốt" mà sự bùng nổ thông tin mang lại. Do đó, AI trở thành trụ cột thứ hai của InfoFi. AI chủ yếu đảm nhận hai vai trò: một là sàng lọc ngữ nghĩa, như là "hàng rào đầu tiên" giữa tín hiệu thông tin và tiếng ồn; hai là nhận diện hành vi, thông qua việc mô hình hóa dữ liệu đa chiều về hành vi mạng xã hội của người dùng, tương tác nội dung, tính nguyên bản của quan điểm, để thực hiện đánh giá chính xác về nguồn thông tin. Một số nền tảng chính là những đại diện tiêu biểu cho việc áp dụng công nghệ AI vào đánh giá nội dung và hình ảnh người dùng, đóng vai trò như "trọng tài thuật toán" trong mô hình Yap-to-Earn, quyết định ai xứng đáng nhận phần thưởng token, ai nên bị chặn hoặc giảm quyền. Theo một nghĩa nào đó, chức năng của AI trong InfoFi tương đương với nhà tạo lập thị trường và cơ chế thanh toán trong sàn giao dịch, là cốt lõi duy trì sự ổn định và độ tin cậy của hệ sinh thái.

Và thông tin là nền tảng của tất cả. Nó không chỉ là đối tượng giao dịch, mà còn là nguồn gốc của tâm lý thị trường, kết nối xã hội và xây dựng đồng thuận. Khác với DeFi, tài sản neo của InfoFi không còn là các tài sản cứng trên chuỗi như USDC, BTC, mà là "tài sản nhận thức" với tính thanh khoản cao hơn, cấu trúc lỏng lẻo hơn nhưng có tính thời sự hơn như quan điểm, niềm tin, chủ đề, xu hướng và hiểu biết. Điều này cũng xác định cơ chế hoạt động của thị trường InfoFi không phải là xếp chồng tuyến tính, mà là một hệ sinh thái động phụ thuộc cao vào mạng xã hội, mạng ngữ nghĩa và kỳ vọng tâm lý. Trong khuôn khổ này, người sáng tạo nội dung tương đương với "nhà tạo lập thị trường" của thị trường, họ cung cấp quan điểm và hiểu biết để thị trường đánh giá "giá" của chúng; người dùng thì là "nhà đầu tư", thông qua việc thích, chia sẻ, đặt cược, bình luận và các hành động khác để thể hiện đánh giá giá trị của một thông tin nhất định, thúc đẩy nó lên hoặc xuống trong toàn bộ mạng lưới; trong khi đó, nền tảng và AI thì là "trọng tài + sàn giao dịch", chịu trách nhiệm đảm bảo tính công bằng và hiệu quả của toàn bộ thị trường.

Sự vận hành đồng bộ của cấu trúc ba chiều này đã sinh ra một loạt các sinh vật và cơ chế mới: thị trường dự đoán cung cấp các mục tiêu rõ ràng để tham gia cá cược; Yap-to-Earn khuyến khích kiến thức là khai thác, tương tác là sản xuất; giao thức danh tiếng chuyển đổi lịch sử cá nhân trên chuỗi và hành vi xã hội thành tài sản tín dụng; thị trường chú ý cố gắng nắm bắt "biến động cảm xúc" trong việc truyền bá trên chuỗi; trong khi nền tảng nội dung được kiểm soát bằng token thì tái cấu trúc logic thanh toán thông tin thông qua kinh tế quyền truy cập. Chúng cùng nhau tạo thành một hệ sinh thái đa lớp của InfoFi: không chỉ bao gồm công cụ phát hiện giá trị mà còn chứa đựng cơ chế phân phối giá trị, còn tích hợp hệ thống danh tính đa chiều, thiết kế ngưỡng tham gia và cơ chế chống phù thủy.

Chính trong cấu trúc giao thoa này, InfoFi không còn chỉ là một thị trường, mà là một hệ thống trò chơi thông tin phức tạp: nó sử dụng thông tin làm phương tiện giao dịch, tài chính làm động lực khuyến khích, và AI làm trung tâm quản trị, cuối cùng có ý định xây dựng một nền tảng hợp tác nhận thức có thể tự tổ chức, phân phối và điều chỉnh. Theo một nghĩa nào đó, nó cố gắng trở thành một "cơ sở hạ tầng tài chính nhận thức", không chỉ dùng để phân phối nội dung, mà còn cung cấp cho toàn bộ cộng đồng tiền điện tử cơ chế phát hiện thông tin và quyết định tập thể hiệu quả hơn.

Tuy nhiên, hệ thống như vậy cũng định sẵn là phức tạp, đa dạng và dễ bị tổn thương. Tính chủ quan của thông tin quyết định tính không đồng nhất trong việc đánh giá giá trị, tính cạnh tranh trong tài chính làm tăng nguy cơ thao túng và hiệu ứng bầy đàn, sự không minh bạch của AI cũng đặt ra thách thức đối với tính minh bạch. Hệ sinh thái InfoFi phải liên tục cân bằng và tự sửa chữa giữa ba lực kéo, nếu không sẽ dễ dàng trượt sang mặt trái của "cá cược trá hình" hoặc "cánh đồng thu hút sự chú ý" dưới sự thúc đẩy của vốn.

Xây dựng hệ sinh thái của InfoFi không phải là một dự án tách biệt của một giao thức hoặc nền tảng nào, mà là sự hợp tác của một hệ thống xã hội - công nghệ toàn diện, là một nỗ lực sâu sắc của Web3 trong việc "quản lý thông tin" thay vì "quản lý tài sản". Nó sẽ định nghĩa cách định giá thông tin trong thời đại tiếp theo, cũng như xây dựng một thị trường nhận thức có tính mở và tự chủ hơn.

Cơ chế trò chơi cốt lõi: Khuyến khích đổi mới vs Cạm bẫy thu hoạch

Trong hệ sinh thái InfoFi, mọi bề ngoài thịnh vượng đều bắt nguồn từ cuộc chơi thiết kế cơ chế khuyến khích. Dù là sự tham gia của thị trường dự đoán, sản lượng của hành vi miệng, việc xây dựng tài sản danh tiếng, giao dịch sự chú ý, hay khai thác dữ liệu trên chuỗi, tất cả đều không thể tách rời khỏi một câu hỏi cốt lõi: Ai là người cống hiến? Ai nhận cổ tức? Ai gánh rủi ro?

Từ góc độ bên ngoài, InfoFi dường như là một "cách mạng quan hệ sản xuất" trong quá trình chuyển đổi từ Web2 sang Web3: nó cố gắng phá vỡ chuỗi khai thác giữa "nền tảng - người sáng tạo - người dùng" trong các nền tảng nội dung truyền thống, để trả lại giá trị cho những người đóng góp thông tin ban đầu. Nhưng từ cấu trúc bên trong, việc trả lại giá trị này không phải tự nhiên mà công bằng, mà được xây dựng trên một sự cân bằng tinh vi giữa các cơ chế khuyến khích, xác minh và đấu trường. Nếu được thiết kế hợp lý, InfoFi có khả năng trở thành một phòng thí nghiệm đổi mới có lợi cho người dùng; nếu cơ chế mất cân bằng, thì rất dễ trở thành "mảnh đất thu hoạch cho các nhà đầu tư nhỏ" dưới sự chi phối của vốn + thuật toán.

Điều đầu tiên cần xem xét là tiềm năng tích cực của "khuyến khích đổi mới". Sự đổi mới bản chất của tất cả các lĩnh vực con của InfoFi là biến "thông tin" - tài sản vô hình khó đo lường và không thể tài chính hóa trong quá khứ - thành một tài sản có thể giao dịch, cạnh tranh và thanh toán rõ ràng. Sự chuyển đổi này phụ thuộc vào hai động cơ chính: khả năng truy xuất nguồn gốc của blockchain và khả năng đánh giá của AI.

tín hiệu đặt cược

Tuy nhiên, hệ thống càng có động lực mạnh mẽ thì càng dễ phát sinh "lạm dụng trò chơi". Rủi ro hệ thống lớn nhất mà InfoFi phải đối mặt chính là sự biến dị của cơ chế khuyến khích và sự sinh sôi của chuỗi arbitrage.

Lấy Yap-to-Earn làm ví dụ, bề ngoài nó thưởng cho người dùng giá trị sáng tạo nội dung thông qua thuật toán AI, nhưng trong thực tế, nhiều dự án sau khi thu hút một lượng lớn người sáng tạo nội dung trong giai đoạn khuyến khích ban đầu đã nhanh chóng rơi vào "sương mù thông tin"—tài khoản ma từ ma trận bot spam, những người nổi tiếng tham gia thử nghiệm trước, sự thao túng trọng số tương tác theo định hướng của bên dự án, v.v. Một KOL hàng đầu thẳng thắn nói: "Bây giờ bạn không tăng lượng tương tác thì gần như không thể lên bảng xếp hạng, AI đã được huấn luyện để nhận diện từ khóa và bắt kịp xu hướng. " Hơn nữa, một bên dự án tiết lộ: "Đã đầu tư 150.000 đô la cho một vòng thử nghiệm, kết quả 70% lưu lượng là tài khoản AI và quân spam tham gia vào cuộc chiến, KOL thực sự không tham gia, nếu tôi phải đầu tư lần thứ hai thì không thể nào."

Dưới cơ chế không minh bạch của hệ thống điểm và kỳ vọng về mã thông báo, nhiều người dùng trở thành "nhân công miễn phí": phát tweet, tương tác, ra mắt, xây nhóm, nhưng cuối cùng lại không có đủ điều kiện để tham gia airdrop. Thiết kế phần thưởng "đâm sau lưng" kiểu này không chỉ phá hoại uy tín của nền tảng mà còn dễ dẫn đến sự sụp đổ của hệ sinh thái nội dung lâu dài. Các trường hợp so sánh của các dự án khác nhau đặc biệt điển hình: có những dự án có cơ chế phân phối rõ ràng trong giai đoạn "miệng lùa", giá trị hoàn trả của mã thông báo rất phong phú; trong khi đó, một số dự án lại gặp khó khăn do cơ chế phân phối.